Đặc tính dược lý của Dây thìa canh (Gymnema sylvestre): Một cây thuốc quan trọng
Mục lục:
- Giới thiệu về cây Dây thìa canh
- Ứng dụng của cây Dây thìa canh trong Y học cổ truyền
- Cơ chế tác dụng của acid gymnemic trong dây thìa canh
- Sinh khả dụng và độc tính của cây Dây thìa canh
- Triển vọng tương lai của cây Dây thìa canh
Dây thìa canh (DTC) tên khoa học là Gymnema sylvestre (Họ thiên lý Asclepiadaceae), được biết đến trên thế giới với tên gọi là “gurmar” vì đặc tính khác biệt của nó là chất phá hủy đường, là một loại thảo dược có uy tín trong hệ thống y học Ayurveda của Ấn Độ. Các thành phần hóa học chịu trách nhiệm cho hoạt động ức chế ngọt bao gồm các saponin triterpene được gọi là acid gymnemic, gymnemasaponin và một polypeptide là gurmarin. Dây thìa canh đã chứng minh được một loạt các tác dụng điều trị như là một phương thuốc tự nhiên hiệu quả cho bệnh tiểu đường, ngoài ra nó còn được sử dụng để điều trị viêm khớp, lợi tiểu, thiếu máu, loãng xương, tăng cholesterol máu, bệnh cơ tim, hen suyễn, táo bón, nhiễm trùng, chống viêm. Dây thìa canh có triển vọng tốt trong điều trị bệnh tiểu đường vì nó cho thấy tác dụng tích cực giúp ổn định đường trong máu, kiểm soát cảm giác thèm đường và thúc đẩy tái tạo tuyến tụy. Chiết xuất dây thìa canh còn được sử dụng trong chế độ ăn kiêng do nó làm giảm trọng lượng cơ thể, cholesterol trong máu, chất béo trung tính và có triển vọng lớn trong việc giảm cân cũng như các ứng dụng dược lý khác.
Vùng trồng cây Dây thìa canh
1. Giới thiệu
Phương pháp sử dụng thảo dược để điều trị bệnh đã được áp dụng rộng rãi từ thời cổ đại và đạt được nhiều thành tựu trong bối cảnh hiện nay. Hệ thực vật Ấn Độ chiếm khoảng 45.000 loài thực vật trên thế giới trong đó vài nghìn loài có ý nghĩa dược lý. Đái tháo đường là một rối loạn nội tiết chính ảnh hưởng đến gần 10% dân số trên toàn thế giới và là một vấn đề được quan tâm hàng đầu. Bệnh đái tháo đường diễn biến nặng có thể ảnh hưởng đến các hệ thống chính của cơ thể, dẫn đến các biến chứng đa cơ quan. Thuốc hạ đường huyết đường uống như sulphonylureas và biguanide là những thuốc thường được sử dụng để điều trị, nhưng những tác dụng bất lợi liên quan đến các thuốc này là một hạn chế lớn. Các loại thuốc thảo dược đang trở nên phổ biến do kết quả tốt hơn và sử dụng an toàn so với các loại thuốc tây và điều trị hiệu quả được nhiều vấn đề sức khỏe. Các thành phần có hoạt tính sinh học được tìm thấy trong nhiều loài thực vật được phân lập để sử dụng trực tiếp như thuốc, hợp chất dẫn hoặc tác nhân dược lý. Những phương pháp truyền thống này có thể cung cấp một chìa khóa tự nhiên để ngăn chặn các biến chứng tiểu đường. Các cấu trúc hóa học của một phân tử nguồn gốc thực vật (phytomolecule) đóng một vai trò quan trọng trong hoạt động chống đái tháo đường của nó. Một số loài thực vật có thành phần chính là terpenoids, flavonoid, phenolics, coumarin và các thành phần có hoạt tính sinh học khác đã chứng minh có tác dụng giảm đường huyết. Các hoạt chất có tác dụng hạ đường huyết được chiết xuất từ một số cây khác nhau như lô hội (Aloe vera L), mướp đắng ( Momordica charantia ), cỏ ca ri ( Trigonella foenum-graecum ), nhân sâm châu Á ( Panax ginseng CAMeyer) và nhân sâm Mỹ ( Panax quonthefolius L ), dây thìa canh ( Gymnema sylvestre ), cây kế sữa ( Silybum marianum ), cây tay tiên ( Opuntia streptacantha ), cây salacia ( Salacia oblonga; Salacia Reticulation ), đã được thử nghiệm trên lâm sàng về hoạt tính cũng như tác dụng phụ có thể gặp.
Bài tổng quan này cập nhật các nghiên cứu về công dụng trong y học cổ truyền và hoạt tính sinh học của Dây thìa canh Gymnema sylvestre , một loại thảo dược quý hiếm với các đặc tính dược lí quan trọng. Bài viết cũng giới thiệu hiện trạng và triển vọng phát triển của dây thìa canh thành một liệu pháp hiện đại và hiệu quả, phù hợp với các xu hướng hiện nay của dược học và phát triển thuốc. Hơn nữa, dây thìa canh có triển vọng đáng kể trong các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như rối loạn tim mạch, béo phì, loãng xương và hen suyễn. Dây thìa canh có thể ứng dụng trong nhiều chế phẩm khác nhau để kiểm soát béo phì và mức cholesterol trong máu bên cạnh việc điều hòa ổn định đường huyết. Dây thìa canh hiện có các chế phẩm như trà túi lọc, viên nén, viên nang, đồ uống và bánh kẹo.
2. Ứng dụng trong Y học cổ truyền
Trong y học cổ truyền, lá của dây thìa canh được sử dụng để điều trị bệnh tiểu đường và các rối loạn chuyển hóa khác, trong khi hoa và vỏ cây được dùng trong các bệnh liên quan đến đờm. Các tài liệu cổ về y học Ấn Độ, Sushruta , mô tả gurmar là kẻ hủy diệt bệnh tiểu đường và các rối loạn tiết niệu khác.
– Chiết xuất của dây thìa canh được báo cáo là có vị chát, đắng, có tác dụng chống viêm, giảm đau, nhuận tràng, bổ gan, tăng cường miễn dịch, lợi tiểu, chống co thắt, bổ tử cung.
– Loại cây này cũng cho thấy tầm quan trọng trong điều trị vàng da, táo bón, bệnh cơ tim, hen suyễn, viêm phế quản, vô kinh, viêm kết mạc, sỏi thận và viêm bàng quang, chứng khó tiêu, bệnh bạch cầu và bệnh Parkinson.
– Các báo cáo trong các tài liệu cổ cho thấy rằng dây thìa canh có nhiều ứng dụng y học, cụ thể là thuốc chống giun sán, hạ sốt, làm se da, thuốc an thần, giảm đau, trợ tim, nhuận tràng, lợi tiểu, ho khan, bệnh trĩ, bệnh lậu, sốt vàng da và thay đổi sắc tố da. Vỏ rễ dây thìa canh rất hữu ích như một chất kích thích, giảm đau và nước ép rễ giúp điều trị rắn cắn.
– Chiết xuất dây thìa canh cũng hữu ích trong điều trị trĩ, đau đại tràng, chảy nước mắt, đờm, các vấn đề về mắt, tim mạch và các bệnh về đường hô hấp.
3. Cơ chế tác dụng của acid gymnemic trong dây thìa canh
Cơ chế tác dụng của dây thìa canh chủ yếu thông qua kích thích tiết hormon INS từ tuyến tụy. Ngoài ra, nó còn có tác dụng trì hoãn sự hấp thụ glucose vào máu. Cấu trúc nguyên tử của acid gymnemic tương tự như các phân tử đường do đó chúng cạnh tranh vị trí gắn vào các thụ thể ở vị giác từ đó làm giảm vị ngọt trong thức ăn. Tương tự, trong ruột nó gắn vào thụ thể ở niêm mạc ruột, từ đó ngăn chặn sự hấp thụ các phân tử đường tại ruột, dẫn đến giảm lượng đường trong máu. Tác dụng hạ đường huyết của acid gymnemic bao gồm một chuỗi quá trình điều tiết bắt đầu từ điều tiết hoạt động incretin làm tăng sản xuất và giải phóng hormon INS. Tiếp theo là làm tăng sự tái tạo của các tế bào đảo tụy để tăng cường sự hấp thu qua enzyme trung gian của glucose. Quá trình này làm giảm sự đồng hóa glucose và acid béo trong ruột non và cản trở khả năng của các thụ thể cảm nhận vị ngọt trong miệng và ruột. Đã có các báo cáo trước đây cho thấy cơ chế tác dụng của acid gymnemic tương tự như các chất mô phỏng incretin. Acid gymnemic đã được tìm thấy có tương tác với glyceraldehyd-3-phosphate dehydrogenase (GAPDH), một enzyme chủ chốt trong con đường glycolysis. Các phát hiện cũng chỉ ra rằng các gốc acyl có trong acid gymnemic đóng vai trò quan trọng đối với việc phá hủy GAPDH và G3PDH và đóng vai trò không thể thiếu trong hoạt động hạ đường huyết của các dẫn xuất acid gymnemic.
4. Sinh khả dụng và độc tính của cây Dây thìa canh
Sinh khả dụng là một vấn đề quan trọng quyết định hiệu quả của bất kỳ loại thuốc thảo dược nào. Acid gymnemic có độ hòa tan lipid kém và cấu trúc phức tạp nên khó đi qua các màng sinh học để hấp thụ trong hệ tuần hoàn. Pathan và cộng sự đã phát triển một công thức thảo dược (phytosome, phức hợp của acid gymnemic và phospholipid) với mục đích cải thiện khả năng hấp thụ sinh học và dược động học của nó. Phytosome thể hiện sự hấp thu trong cơ thể và sinh khả dụng tốt hơn do khả năng tăng sinh khối của lipid và lưu thông được toàn thân. Phức hợp thể hiện tiềm năng chống ung thư trong nhiễm độc tim do doxorubicin gây ra ở chuột và cho thấy tác dụng bảo vệ tim mạch. Nghiên cứu độc tính của chiết xuất dây thìa canh đã cho thấy sự an toàn của nó khi dùng ở liều khuyến cáo. Liều cao có thể dẫn đến các tác dụng phụ bao gồm hạ đường huyết, yếu cơ, run rẩy, đổ mồ hôi quá nhiều và loạn dưỡng cơ. Sử dụng acid gynemic trong chế độ ăn ở chuột Wistar trong 52 tuần cho thấy không có tác dụng bất lợi nào và không có động vật nào chết trong thí nghiệm.
5. Triển vọng tương lai của cây Dây thìa canh
Dược liệu là nền tảng cho hệ thống y học Ayurveda cổ đại. Trong bối cảnh hiện tại, liệu pháp thảo dược ngày càng đạt được nhiều thành tựu y học vượt bậc. Tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng cùng với đó là các biến chứng liên quan đến thuốc tân dược gây ra mối đe dọa nghiêm trọng cho nhân loại. Các phương pháp điều trị tự nhiên giúp giảm chi phí của các loại thuốc đắt tiền cũng như an toàn hơn với ít tác dụng phụ hơn. Người ta ước tính rằng gần 80% dân số có thể sử dụng các biện pháp tự nhiên để chăm sóc sức khỏe. Thực vật là một nguồn cung cấp một số hợp chất có hoạt tính sinh học có giá trị như alkaloids, quinine, paclitaxel, opium alkaloids, quinine, atropine và glycoside tim (digitalis, ouabain). Thuốc trị đái tháo đường đầu tiên, metformin, được phân lập từ Galega officinalis , cũng là một công thức thảo dược. Vì vậy, việc sàng lọc các dược liệu có hoạt tính để phát triển các phương pháp trị liệu mới hơn và hiệu quả hơn là rất quan trọng. Mặc dù các loại thuốc thảo dược có triển vọng rất tốt, tuy nhiên có rất ít nghiên cứu khoa học chứng minh hiệu quả của chúng. Việc thiếu tiêu chuẩn cho các công thức thảo dược cũng là một hạn chế lớn. Mặc dù có rất nhiều nguồn thực vật có giá trị nhưng rất ít trong số đó được chứng thực bằng thực nghiệm và được khoa học phê duyệt là thuốc để điều trị bệnh.
Một yếu tố nữa là nhiều cây thuốc quý đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng bởi sự gia tăng nhu cầu và phá hủy môi trường sống do quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa. Do đó, chúng ta còn phải tập trung vào việc trồng trọt và bảo tồn các cây thuốc có tác dụng dược lý quan trọng. Mặc dù, dây thìa canh có triển vọng to lớn trong việc phát triển thuốc, nhưng nó phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do nạn phá rừng liên tục và không có các dòng hoặc giống được phân lập. Dây thìa canh là một cây thuốc quý cần được nhân giống và bảo tồn. Việc nhân giống in vitro bằng cách nuôi cấy mô thực vật có thể mang đến một sự thay thế đầy hứa hẹn để sản xuất các chất chuyển hóa thứ cấp có giá trị. Những công nghệ mới này sẽ là khởi đầu mới cho việc sản xuất và sử dụng các hợp chất ức chế đường như một phương thuốc thảo dược điều trị đái tháo đường.
Dây thìa canh chiếm vị trí độc tôn trong số các dược liệu chuyển hóa đường có nguồn gốc tự nhiên. Các loại dược liệu có vai trò như một loại thuốc trị liệu tự nhiên từ thời cổ đại và ngày càng trở nên phổ biến trong thời đại hiện nay. Nhiều sản phẩm có chứa chiết xuất dây thìa canh đã được sử dụng để điều trị đái tháo đường. Một số thử nghiệm lâm sàng và nghiên cứu thực nghiệm chỉ ra rằng dây thìa canh là một nguồn quý giá của các hợp chất có hoạt tính sinh học như acid gymnemic đã được sử dụng làm mục tiêu phân tử trong phát triển thuốc. Trước mắt, việc nhân giống và bảo tồn dây thìa canh là mục tiêu quan trọng nhất hiện nay.
