Dây thìa canh lá to lần đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam trong khuôn khổ đề tài cấp Bộ “Nghiên cứu các dược liệu và bài thuốc có tác dụng hỗ trợ điều trị Đái tháo đường” (2008 – 2012) do PGS.TS Trần Văn Ơn cùng cộng sự tiến hành. Đáng nói hơn, hiện nay trên thế giới, ngoài những nghiên cứu phân loại, chưa có nghiên cứu nào về thành phần hóa học và tác dụng sinh học của cây dây thìa canh lá to (G.latifolium Wall. ex Wight).
Dây thìa canh lá to .
tên khoa học là Gymnema latifolium Wall. Ex Wight thuộc họ Thiên Lý (Asclepiadoideae)
Dây thìa canh lá to là loại cây dây leo
dài lên tới 7-10 m. Toàn thân có nhựa mủ màu vàng tươi. Thân non đường kính 1-3 mm, phủ lông màu hung đỏ, dày đặc ở ngọn; thân bánh tẻ có lỗ bì và lông thưa; thân già có bần hóa xốp có khía dọc; lóng thân từ 4-18 cm. Lá đơn, nguyên, mọc đối; cuống lá 3-5cm, phủ lông dày; phiến lá hình bầu dục, dài 10-14 cm, rộng 5-8 cm; gốc lá tròn, có khi hơi lõm hoặc hơi lệch; mép lá nguyên; ngọn lá nhọn; mặt trên xanh thẫm, phủ lông ráp; mặt dưới màu xanh hơi vàng, phủ lông ráp. Lá non có lông dày, mềm; lá bánh tẻ ráp do lông cứng, nhiều hơn ở mặt dưới lá, dày hơn ở phần gân lá; lá già có màu vàng đặc trưng.
Cây Dây thìa canh lá to
Người đầu tiên phát hiện ra loài cây này là PGS.TS. Trần Văn Ơn – nguyên Trưởng bộ môn Thực vật – Đại học Dược Hà Nội. Khi đã phát hiện ra Dây thìa canh (dây thìa canh) với tác dụng hạ đường huyết rất tốt, bằng phán đoán cũng như kinh nghiệm của mình, ông cho rằng dây thìa canh lá to cùng chi với dây thìa canh nên cũng có thể có tác dụng tương tự. Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài trên, ông đã không thể làm thêm những nghiên cứu về loài cây này.
Chính vì vậy, Ông đã quyết định thực hiện thêm 1 đề tài cấp bộ nữa mang tên “Nghiên cứu sản xuất chế phẩm hỗ trợ điều trị tiểu đường từ cây Dây thìa canh lá to (Gymnema latifolium Wall. Ex wight)” nhằm nghiên cứu sâu hơn về loài cây này. Và những kết quả thu được từ nghiên cứu này đã không phụ sự mong đợi của ông.
Nghiên cứu về tác dụng hạ đường huyết cho thấy, mức giảm đường huyết của cây Dây thìa canh lá to (Gymnema latifolium) là 36,31 ± 3,5%, còn Dây thìa canh (Gymnema sylvestre) là 23,41 ± 4,09%. Như vậy, mức độ giảm đường huyết của dây thìa canh lá to cao gần gấp 2 lần dây thìa canh.
Thành phần của Dây thìa canh lá to
Thành phần hoạt chất có trong dây thìa canh lá to cũng khá giống với dây thìa canh bao gồm: saponin, flavonoid, coumarin, tanin, chất béo, đường khử, acid amin, acid hữu cơ.
Tác dụng của Dây thìa canh lá to
– Tác dụng tăng cường sản xuất và hoạt tính của hormon INS
Trong cơ thể, tế bào beta ở đảo tụy tiết ra hormon hormon INS giúp chuyển hóa đường từ máu vào tế bào. Ở bệnh nhân tiểu đường, tế bào beta đảo tụy bị suy giảm chức năng, lượng hormo sản xuất không đủ nên đường không được chuyển vào tế bào mà ở lại máu làm đường máu tăng lên. Thành phần acid gymnemic trong cây đã được chứng minh có tác dụng thúc đẩy tái sinh tế bào beta đảo tụy, tăng cường chức năng tuyến tụy, từ đó kích thích tăng tiết hormon INS và làm giảm lượng đường trong máu.
– Giảm hấp thu glucose ở ruột
Sau khi ăn, tinh bột chuyển hóa thành đường và được hấp thu qua ruột để vào máu, làm tăng đường huyết. Acid gymnemic có cấu trúc phân tử gần giống với phân tử đường glucose. Các phân tử acid gymnemic sẽ cạnh tranh vị trí gắn vào các thụ thể hấp thu đường trong niêm mạc ruột và ngăn chặn các phân tử đường bị hấp thụ bởi ruột, từ đó làm giảm lượng đường trong máu.
– Tăng men sử dụng đường ở mô, cơ
Acid gymnemic cho thấy khả ănng làm tăng hoạt động của các enzyme chịu trách nhiệm sử dụng glucose theo con đường phụ thuộchormon INS, tăng hoạt động phosphorylase, giảm enzyme gluconeogen và sorbitol dehydrogenase
– Tăng thải cholesterol, giảm mỡ máu
Đường huyết cao làm tăng lắng đọng cholesterol ở thành mạch, do đó người bệnh tiểu đường thường bị kèm rối loạn lipid máu, chỉ số cholesterol, LDL-c, triglicerid cao gây xơ vữa mạch máu, tắc mạch, gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ… Acid gymnemic giúp tăng cường bài tiết cholesterol qua đường phân, giảm cholestetol và triglycerid trong máu, giảm LDL-c và lipid trong gan. Từ đó, giúp ngăn ngừa hiệu quả tình trạng xơ vữa mạch máu, giảm thiểu các nguy cơ biến chứng tim mạch như nhồi máu não, nhồi máu cơ tim, đột quỵ…
Những tác dụng này kết hợp với nhau sẽ giúp kiểm soát tốt đường huyết và ngăn ngừa những biến chứng cho bệnh nhân tiểu đường.
Nghiên cứu về độc tính của dây thìa canh lá to cũng thu được những kết quả rất tích cực. Dây thìa canh lá to không có độc tính cấp ngay cả khi thử với liều cao nhất có thể cho chuột uống là 25g/kg thể trọng. Nghiên cứu về độc tính bán trường diễn của dây thìa canh lá to trên chuột thực nghiệm khi dùng đường uống với liều 1,4 g/kg và 4,2 g/kg (tính theo dược liệu khô) liên tục 28 ngày cũng không gây ảnh hưởng gì đến tình trạng toàn thân, sự phát triển khối lượng cơ thể, chức năng tạo máu, chức năng gan, thận, đại thể, khối lượng tim, gan, thận, lách và vi thể gan thận.
Kết quả này có ý nghĩa rất to lớn với bệnh nhân tiểu đường do là đối tượng phải dùng thuốc liên tục trong thời gian dài, thậm chí là cả đời nên việc một chế phẩm an toàn, không có độc tính khi sử dụng liều cao cũng như dùng dài ngày sẽ giúp bệnh nhân phòng tránh được nhiều rủi ro trong quá trình dùng thuốc.
Hiện nay, dây thìa canh lá to đã được quy hoạch và trồng tại Thái Nguyên. Toàn bộ các khâu chọn giống, trồng trọt, thu hái đều được tuân theo tiêu chuẩn GACP, được Bộ Y tế công nhận. Cây giống phải được gieo trồng qua 3 thế hệ vẫn cho hoạt chất ổn định, phát triển bình thường mới được đưa vào gieo trồng trên diện rộng. Đất trồng cũng phải đảm bảo dư lượng thuốc trừ sâu dưới ngưỡng cho phép, nguồn nước cũng phải đạt tiêu chuẩn của Bộ y tế. Vùng trồng dược liệu phải cách xa các vùng trồng lúa, ngô và hoa màu khác để tránh ô nhiễm chéo. Quá trình trồng trọt, thu hái cũng phải tuân thủ theo đúng kỹ thuật đã quy định, ví dụ thu hoạch sau 3-4 tháng, chỉ thu hoạch cành bánh tẻ và lá. Việc tuân thủ GACP sẽ giúp bảo tồn và phát triển nguồn gen dược liệu quý giá, đồng thời cung cấp nguồn nguyên liệu đạt chuẩn để sản xuất thuốc dược liệu chất lượng cao.
Với tác dụng sinh học mạnh mẽ và độ an toàn cao, trong tương lai, chắc chắn dây thìa canh lá to sẽ ngày càng được nghiên cứu và phát triển nhiều hơn nữa. Nguồn dược liệu này cũng chưa được nghiên cứu và khai thác trên thế giới nên sẽ là thách thức cũng như triển vọng rất lớn của nền thảo dược Việt Nam.
